معنای فتنه
فتنه به معنای یک سری پدیده های اجتماعی سیاسی است که جامعه را دچار موج و تلاطم نموده و در عین حال حالت حق به جانب و فریب کارانه داشته باشد. به عبارت دیگر فتنه ترفندی سیاسی اجتماعی است که از آمیزش حق و باطل و پنهان نمودن باطل در پوسته حق با هدف اغفال و فریفتن مردم و برای رسیدن به مقاصدی شوم طرح ریزی می شود.
فتنه گران می دانند اگر باطل رابه صورت عریان عرضه کنند هیچ کس در پی آن نمی رود از این رو همواره بر تن باطل لباس حق پوشانده و با گرد و غباری که بر اثر هیاهو ایجاد می کنند تشخیص حق از باطل را بر مردم مشتبه می سازند و بدین وسیله سطحی نگران و کسانی که فاقد بینش قوی در مسایل سیاسی و اجتماعی اند را به دام اندخته و به باتلاق انحراف می کشانند .
شرایط فتنه و آزمون سخت نخبگان
تاریخ علم به قواعد و سنن حاکم بر زندگی انسانهای پیشین است که از مطالعه و بررسی حوادث وقایع گذشته به دست می آید. چنین نگرشی به تاریخ تنها به مطالعه احوال گذشتگان اکتفانمی کند بلکه ضمن توجه راز و رمز پیروزیها و اعتلای جوامع و انحطاط و سقوط آنها به عنوان چراغی روشنایی بخش راه آیندگان را هموار می سازد. این سخن درباره تحولات سیاسی صدر اسلام نیز صادق است به گونه ای که بهره گیری از تجربیات و عبرتهای پنداموز آن دوره می تواند بر سرنوشت امروز جامعه اسلامی مان تاثیر گذار باشد .
دوران امیر المومنین علی (ع) یکی از دوران های مثال زدنی و عبرت اموز تاریخ سیاسی اسلام برای مواجه شدن جامعه اسلامی با فتنه های سنگین و شکننده است . از این نظر شباهتهایی را میان رفتار های برخی خواص و نخبگان در دوران امیرالمومنین (ع) و دوران کنونی انقلاب اسلامی می توان یافت .
اگر چه در سطح تودههای مردم این مساله از تفاوتهای بسیاری برخوردار است . مردم زمان امیرالمومنین تحت تاثیر جریانهای انحرافی و خواص واخورده ، از مسیر امام فاصله گرفتند تاآنجا که حضرت درنکوهش نافرمانی آنان فرمودند : دل من از دست شما پرخون و سینه ام از خشم شما مالامال است . کاسه های غم و اندوه را جرعه جرعه به من نوشاندید و با نافرمانی و ذلت پذیری رای و تدبیر مرا تباه کردید .
اما قاطبه ملت شریف ایران اسلامی امروز همچنان مستحکم وفادار به امام (ره) و شهدا باقی مانده و با تبعیت و جانفشانی در راه انقلاب و رهبری فرزانه آن ،مسیر پیشرفت و سرافرازی رابا افتخار می پیمایند و این نکته ی است که مکررا در فرمایشات امام راحل و رهبر معظم انقلاب به آن اشاره شده است . لکن واقعیت این است که خواص و نخبگان عصر ما همانند دوران امیر المومنین (ع) در معرض آزمون سختی واقع شده اند.
حضرت در روز های نخست پذیرش حکومت به این مساله اشاره نموده و فرمودند :
«اَلا و اِنَ بَلیتَکُم قَد عادَت کَهیئتها یومَ بَعَث ا... نَبیهُ وَالذی بَعَثَهُ بِالحقَّ لَتُبَلبَلُنَّ بَلبَلَهً و لَتُغَربَلُنَّ غَربَلَهً و لتساطُنَّ سَوط القِدرِ،حّتی یعوُدَ اسفلکم اَعلاکُم اعلاکم اَسفَلکُم »
«آگاه باشید تیره روزی ها و آزمایش ها همانند زمانبعثت پیامبر بار دیگر بر شما روی می آورد . سوگند به خدایی که پیامبر را به حق مبعوث کرد،سخت آزمایش می شوید چون دانه ای که در غربال ریزند یا غذایی که در دیگ گذارند به هم خواهید ریخت و زیر و رو خواهید شدتاآن که پایین به بالا و بالا به پایین رود .
دوره زمامداری امیرالمومنین علی (ع) که از اوساط دهه سوم بعداز رحلت پیامبر (ص) آغاز گردید با فتنه های بسیار عمیق و آزمون های بسیار دشوار همراه بود. تفاوت عمده تحولات زمان پیامبر (ص) و امیر المومنین (ع) این بود که در دوران رسول مکرم اسلام مرزمیان اسلام و کفر مشخص بود و در اکثر جنگها در یک سو اسلام صریح و در سوی دیگر کفر صریح قرار داشت اما در زمان امام علی (ع) جنگهای رخ داده میان جناح های داخلی اسلام بود و طرفهای مقابل حضرت نه تنها ظاهرا مسلمان بودند بلکه سابقه داران جهاد و مبارزه در راه اسلام و همچنین برخی صحابه و یاران پیامبر (ص) نیز در آن حضور داشتند . این مساله موجب شد که نه تنها مردم عادی در تشخیص جبهه حق از باطل دچار مشکل شوند بلکه حتی برخی از خواص نیز نتوانستند به عمق مسائل آگاه شوند و حق را از باطل تشخیص دهند و در نتیجه به اشتباه افتادند .
شاهد سخن واقعه ای در جنگ جمل است که یکی از یاران حضرت علی (ع) به ایشان مراجعه نموده و عرضه می دارد من در امر حیرت آوری گرفتار آمدم . حیرتم در این است که می بینم شما با کسانی می جنگید که آنها هم از صحابه بزرگ پیامبر بوده اند و خودشما هم از نزدیکان رسول الله هستید هر دو طرف منزلت رفیعی در حق و سابقه درخشانی از اسلام دارند . در این امر متحیرم که کدامیک از شما رابه حق بدانم ؟
حضرت ضمن اشاره به توصیه روش شناسانه مهمی فرمودند :«انک لملبوس علیک ! ان الحق والباطل لایعرفان باقدار الرجال ،اعرف الحق تعرف اهله و اعرف الباطل تعرف اهله » «شما روش خطایی برگزیده ای حق و باطل را از روی شخصیت افراد نمی توان سنجید. باید ابتدا حق را بشناسی و سپس ازروی حق اهل آن را شناسایی کنی و همینطور باطل را بشناسی و آنگاه از روی آن اهلش راشناسایی کنی» حضرت با این سخن گرانقدر تاکیدمی فرمایند که حق را نباید با افراد و آدمها سنجید بلکه افراد را باید با حق مورد سنجش قرار داد . اگر ملاک تشخیص حق از باطل اشخاص و سابقه آنها باشد چه بسا مشکلات عدیده ای در مسیر تشخیص واقع شود .
به هر ترتیب علت اصلی این تردیدها در رفتار خواص و به تبع آن تودههای مردم در عصر امیر المومنین حاکم شدن وضعیت فتنه در جامعه بود . به این معنا که در جامعه آن زمان شرائطی پدیدار شده بود که در آن تشخیص حق از باطل یا درست از نادرست دشوارگشته بود. از این رو می توان گفت : وضعیت فتنه وضعیتی است که حق و باطل با یکدیگر آمیخته شده و حتی با شعار های فریبنده به باطل ، لباس حق پوشانده می شود و پیشینه و سوابق افرادمدعی حق به گونه است که مردم امر بر مردم و نخبگان مشتبه شده و انها رادر معرض آزمون سخت قرارمی دهد .
زمینه ها و ریشه های ظهور فتنه گران
فتنه در مراحل ابتدایی خودبه صورت نامشهود و در خفا شکل می گیرد که در این زمان فاقد عوارض ظاهری و خارجی می باشد اما در مراحل بعدی آشکارا و بی پرده رخ عیان می کندو اثار و تبعات مذموم خود رادر اجتماع ظاهر می نماید .
بی گمان تا زمینه هایی مهیانشود آتش فتنه در جامعه ای روشن نمی گردد و شجره خبیثه آن سر در نمی آورد. سنت الهی بر این قرار گرفته که هیچ ملتی دچار گردباد فتنه نگردد ، مگر آنکه خود زمینه ساز ان باشد. زمینه ها مجموعه اموری اند که ممکن است چراغ سبز برای ظهور فتنه گران باشد لذا باید به این زمینه ها توجه خاص داشته باشیم و در رفع آن بکوشیم . این زمینه ها عبارتند از :
1-ناآگاهی مردم : هنگامی که نور معرفت و آگاهی سرزمین جان ملتی غروب کرد و ظلمت ناآگاهی جایگزین آن شد ،خفاشان فتنه گر، میدان دار می شوند و از تاریکی جهالت مردم بهره ها برده ، آنان را به منجلاب گمراهی و انحراف می کشانند و البته هرچه شاخههای درخت جهالت زیادتر باشد آتش فتنه گران شعله ور و در نتیجه قدرت تخریب و احتراق آن بیشتر است . از این رو همواره جهالت مردم سکوی پرتاب تیر های فتنهگران و ساحل صیادان بوده است و به خصوص زمانی که جامعه جوان بوده ودارای نسل بی تجربه وغافل از هویت فرهنگی خویش .
امام علی نقش ناآگاهی مردم در بروز فتنه گران را چنین توصیف می نماید.
«اِنَّ ابغَض الخَلائقِ الی الله رَجُلان . رَجُلُ و َ کَلَه اللهُ اِلی نَفسِهِ فَهُوَ جائر عَن قَصد السَّبیل مَشَغوُفُ بِکلامِ بدعَه و دُعاء ضلاله فَهُوَ فتنه لِمَنِ افتَتَنَ به ضالُّ عَن هَدی مَن کانَ قَبلَهُ مُضِلُّ لمَنِ اقتدی بِه فی حَیاتِهِ و بَعدَ وفاتِهِ حَمّالُ خطایا غَیرِهِ رَهنُ بِخَطیئتِهِ و رَجلٌ قَمَشَ جَهلاً مُوِضعٌ فی جهال الاُمهِ....
همانا در پیشگاه خداوندی ، دو کس خشم انگیزترین آفریدگانند ، یکی کسی که خداوندش به خویشتن خویش وانهاده است . از خط تعادل بیرون افتاده به سخنان بدعت آمیز و دعوت های گمراه کننده با اشتیاق فراوان دل داده است . چنین کسی شیفتگان را فتنه ای است زیرا خود از خط روشن پیشینیان خویش منحرف شده و گمراه کننده کسانی است که در زندگی یا پس از مرگ پیرویش کنند ،او هم بار خطای دیگران رابه دوش می کشد وهم گروگان خطای خویش است ودیگر کسی که انبوهی از نادانی ها را درخود جمع کرده و در میان توده های ناآگاه پایگاهی ساخته است و در امواج فتنه ها جولان می دهد»
2- غفلت از دشمن
غفلت از توطئه های دشمن می تواند زمینه مناسبی برای ظهور فتنه گران باشد. هنگامی که ملتی وجود دشمن را توهم بداند و از نقشه های او غافل بماند و هیچ خطری را از ناحیه آنان در خود احساس نکند بی گمان بالاترین خدمت را به دشمن کرده و او را در تداوم دشمنی اش یاری رسانده و بدین طریق ضربه ای مهلک بر شجره هستی خویش وارد کرده است . اگر شخصی از وجود دزد غفلت نمایدوبا خیال راحت به بستر خواب برود و کالاهای قیمتی خویش را در محل امنی نگه داری ننماید،آیا هنگام بیدار شدن دارایی ها ی خود رابر باد رفته نمی بیند ؟ و آیا خدمتی بالاتر از این برای سارق بی عاطفه متصور است ؟ و آیا چوپانی که از وجود گرگ بی رحم غافل ماند سرنوشتی جز مرگ گوسفندانش در انتظارش است ؟ بالاخره دشمن دشمن است و دنبال فرصتی برای ضربه زدن و اساسا برنامه غفلت از دشمن و توهم دانستن آن ، خود توطئه ای که دشمن آن را طرح ریزی می کند و احیانا برخی از خودی های غافل از آن متاثر می شوند . گرچه مومنان راستین که با چراغ بصیرت در حوادث اجتماعی و سیاسی می نگرند و به وضوح وجوددشمن را لمس و همواره مواظب توطئه آنان هستند زیرا می دانند غفلت از دشمن مساوی است با شکست و نابودی . آیا مگر علت شکست مسلمانان در جنگ احد چیزی جز غفلت از دشمن و برنامه او بود ؟ و آیا مگر عامل به شهادت رسیدن چندین نفر از یاران پیامبر (ص) در آن جنگ جز بی توجهی به توطئه دشمن نبود؟ و آیا همین خادثه نباید برای ما درس عبرتی باشد تا از ساده لوحی دست برداشته مواظب سیل بنیان کن توطئه های دشمنان باشیم ؟
قرآن کریم که غفلت از دشمن را بزرگترین خطر دانسته دایما ما را متوجه وجود دشمنان درونی و بیرونی کرده و از کید و نقشه های آنان برحذر داشته است .
3- جاذبه های مادی : از زمینه های ظهور فتنه گران را می توان کشش های دنیوی و جاذبه های مادی نام برد . امتی که گوهر ایمان را از صدف جان خویش بیرون کرد و جاذبه های مادی مانند:ثروت ، شهرت ، قدرت و شهوت را جایگزین کرد بدست خویش بذر فتنه گری را در سرزمین خود افشانده و ظهور فتنه گران را نوید داده است . زیرا چنین شرایطی است که فتنه گران با تزیین افکار و کردار زشت و بزرگ نمایی مادی ،آنان را منحرف و پل رسیدن به خواسته های خویش قرار می دهند . از این روست که اگر ملتی بخواهد دچار گردباد فتنه ،فتنه گران نشود راهی جز وارستگی از جاذبه های مادی و تحکیم معنویت در خود ندارد . در این صورت است که به «آزادی معنوی » رسیده و فتنه گران درونی خویش را سرکوب کرده است و در نتیجه هیچ قدرت خارجی توان برافروختن آتش فتنه را در میانشان ندارد.
امام علی (ع) به وجود فتنه ها بخاطر وابستگی به جاذبه های مادی اشاره می نمایند و می فرمایند:
اَین َ القُروُنُ الَّذین َ غَرَرتهِمِ بِمداعِبِکُ اَینَ الاُممَ الَّذینَ فَتَنِتنِم بِزَ خارِفک ها هُم رَهائنُ القُبُورِ
کجایند بزرگانی که با بازیگری های خود فریبشان دادی؟ کجایند امت هایی که با زر و زیورت آنها را به فتنه دچار کردی ؟ آری ،آنان اکنون گروگان گور ها و فروخفته در زیر لحدهایند .
4-امواج شهوت ها :شهوات و امیال نفسانی ؛ مانند حب مقام ثروت پرستی ،قدرت طلبی و ... امواجی اند که به هنگام طوفان شدن حادثه می آفرینند و هرآنچه رادر مسیر خویش یافته در هم کوبیده و به وادی هلاکت می سپارند . شهوت پرستان با کشاندن جامعه به منجلاب انحراف ، درخت فتنه می کارند تا از آن بهره ها برگیرند . آنان بسیاری را به وادی ضلالت می سپارند تا خودبه خواسته های شیطانی شان برسند . از این رو امام علی شهوت پرستی را ریشه بدبختی و فتنه گری دانسته و می فرماید:
«اَم هذا الّذی اَنشاهُ فی ظُلُماتِ الارحامِ و شُغُفِ الاَستارِ نُطفهً دهاقاً و عَلَقَهً محاقا و جنیناً و راضعاً وَلیداً و یافعاً ثُمَّ مَنَحَهُ قَلباً حافظاً و لساناً لافِظاًو بَصَراً لاحِظاً.....
مگر انسان همان نطفه و خون نیم بند نیست که خدا او را در تاریکی های رحم و غلاق های تو در تو پدید آورد ؟ تا به صورت جنین در آمد، سپس کودکی شیر خوار شد بزرگتر و بزرگتر شده تا نوجوانی رسیده گردید سپس او را دلی فرگیر و زبانی گویا و چشمانی بینا عطا فرمود تا عبرت ها را درک کند و از بدی ها بپرهیزد و آنگاه که جوانی در حد کمال رسید و بر پای خویش استوارماند گردن کشی آغز کرد و روی از خدا گرداند و در بیراهه گام نهاد ، در هواپرستی غرق شد و برای به دست آوردن لذتهای دنیا تلاش فراوان کردو سرمست و شادمانی دنیا شد»
5- سطحی نگری : نگاه سطحی به حوادث و عدم ژرف نگری که خود نوعی جهالت است از زمینه های ظهور فتنه گران است . مردمی که از نور ژرف نگری بی نصیب شدند و به دنیای اطراف خویش با عینک سادگی نگریستند ، دشمنان آگاه و توطئه گران زیرک از این ضعف به نفع خود استفاده کرده ،حق را لباس باطل و باطل را لباس حق پوشانده امواج فتنه را به راه اندخته و کشتی های هدایت را در هم می کوبند. وجود فتنه گرانی مانند معاویه و عمرو بن عاص در صدر اسلام نتیجه ای جز سطحی نگری مردم درآن زمان نداشته . آری گرمی بازار فتنه طلبان ، معلولی است که جز عدم ژرف اندیشی ، علتی نخواهد داشت . پس اگر می خواهیم دچار سیل عادت خویش نشویم می بایست از سطحی نگری دست برداشته ژرف اندیشی را عادت خویش سازیم و با این کار خفاشان منافق و فتنه گر را به انزوا بکشانیم و نقشه های آنان را نقش برآب نماییم .
6-دور شدن از خط ولایت
فاصله گرفتن از رهبران صالح و شایسته و جدایی از خط ولایت ،ثمره ای جز ظهور فتنه گران و بروز منحرفان در پی نخواهد داشت . امتی که خویش را از کشتی هدایت رهبر صالح خارج کرد باید خود را غرق در امواج فتنه های ببیند و در آتش توطئه ها بسوزد. چرا که این سنت الهی است که خروج از جاده روشن حق ، سقوط در دره مکافات و افتادن در ظلمات را به دنبال داردو تاریخ اسلام شاهد این واقعیت تلخ است . آنجا که مردم خود را از ولایت اهل بیت پیامبر (ص) محروم کردند و در نتیجه در باتلاق حکومت های طاغوت که در امویان و عباسیان تجلی کرده بود ،گرفتار شدند .آری ،آن مردم به گونه ای دل علی (ع) خون کردند که آن یگانه تاریخ این چنین درد دل میکند :
«انّی ائتَمَنتُهُم ،فَخانُوبی ،و نَصَحتُهمُ فَغَشُونی ، اللهم فَسَلَّط علیمِم غلامَ ثقیف یحکمُ فی دمائِهِم و اَموالِهِم بِحُکم الجاهلیه »
خدایا من به این مردم اطمینان کردم اما اینها به من خیانت کردند .من اینها را نصیحت نمودم اما در عوض به من حیله کردند . خدایا تو را غلام ثقیف را براینان مسلط کن تا اموالشان را غارت کند و خونشان را به رسم جاهلیت بریزد .
پس کسانی که از حاکمیت طاغوتیان و اسارت در دام فتنه گران ناخشنودند و خواهان استقرار ارزشهای دینی در جامعه اند و آرزومندند که بیرق اسلام بر بام گیتی به احتراز درآید راهی جز قرار گرفتن در زیر چتر ولایت الهی که امروزه در ولایت فقیه متجلی است ندارند . از این امروز بزرگترین خیانت اسلام و انقلاب ،تضعیف ولایت فقیه و شکستن قداست و اقتدار آن است .
7- پیروی از هوای نفس : امیر المومنین علی (ع) سرآغاز و منشا فتنه ها را پیروی از هوای نفس می دانند و می فرمایند «انما بدءُ وقوعِ الفتَن اهواء تُتَّبعَ .... » تبعیت از هوای نفس از جمله مهمتین عوامل فردی شکل گیری فتنه می باشد که در عرصه اجتماعی با تحریک محرک های بیرونی خود را عیان می سازد . این مضمون با تعبیر دیگری از امام صادق (ع) نقل شده است که فرمودند «اعلم ان کل فتنه بدوها حب دنیا » «بدان که ابتدای هر فتنه ای حب و دوستی دنیاست »
زبیر در زمره نخستین کسانی بود که مسلمان شد . از مهاجرین به حبشه و مکه بود . جز چهر نفری بود که علیه غضب خلافت همراه علی (ع) بود و سلمان فارسی می گوید : زبیر در یاری رساندن به امیر المومنان از همه ما آگاه تر بود در تمامی جنگ ها شرکت داشت و نقطه نقطه بدنش مجروح بود . زبیر پسر عمه علی (ع) و پیامبر بود و از اولین کسانی بود که با علی (ع) بیعت کرد و ... اما چه شد که جز اولین کسانی شد که بیعت را انکار کرد و اولین جنگ را بر علی (ع) تحمیل کرد تا آنجا که پس از کشته شدنش امام علی (ع) بر جنازه زبیر آمدند و شمشیر اورا در دست گرفتند و مدتی بر آن گریستند و فرمودند : با این شمشیر چه بسیار اندوه ها از چهره پیامبر زدوده شد . واقعا چه شد که برخی از صحابه همچون زبیر به بیراهه کشانده شدند ؟
در زمان خلفای قبل از علی (ع) رسم شده بود که تقسیم بیت المال از حالت تساوی به درآمده و هر کس زودتر ایمان آورده بود سهم بیشتری دریافت می کرد . امام علی بر این باور بودند که که این قضیه تبعیض بوده است و وجه شرعی ندارد و به هر فردی سهمی مساوی از بیت المال اختصاص دادند که این امر موجب شد برخی صحابه مانند طلحه و زبیر سر به اعتراض برداشته و علم جنگ برافرازند و یا به سوی معاویه بشتابند .
عبدالله بن عباس در نامه ای به امام حسن (ع) نوشته به این نکته اشاره می کند که مردم به این علت پدرت را رها کرده و به سوی معاویه شتافتند که تر تقسیم بیت المال به صورت مساوی برخورد کرد و آنهاتحمل این مطلب را نداشتند . و چنین بود که سابقه داران جهادو مبارزه در راه اسلام در جستجوی ویژه خواری و هوای نفس غلتیدند و گرفتار حب دنیا شده و در دامن رقیبان امام (ع) و مخالفان حضرت جمع شده و حتی قتل عثمان را به امام علی (ع) نسبت دادند .
8- ضعف بنیه ایمانی و اعتقادی : از مواردی که به عنوان زمینه بستر مساعد برای ایجاد فتنه در جامعه است ضعف بینه ایمانی و اعتقادی فتنه گران و افراد دنباله رو انهاست . این مساله گاهی در چهره نفاق درون جامعه اسلامی ظاهر می گردد . به این معنا که جریانها گروه ها و افرادی در جامعه به اموری تظاهرمی کنند کهدر واقع به آنها اعتقادی نداشته یا اعتقادشان سست و ضعیف است . این مساله موجب می شود که در صورت مهیا شدن زمینه های اجتماعی برای پذیرش این ادعاهای تظاهر گونه ،جریان نفاق بتواند عده ای را گمراه و به بیراهه بکشاند و باعث به وجودآمدن فتنه در جامعه شود .
9- عدم تفکیک حق از باطل : یکی از زمینه های بروز فتنه سردرگمی فردنسبت به تشخیص حق و باطل از یکدیگر است . امیر المومنین علی (ع) در این باره می فرماید : فلو ان الباطل خلص من مزاج الحق لم یخف علی المرتادین ولو ان الحق خلص من لبس الباطل انقطعت عنه السن المعاندین ولکن یوخذ منهذا ضعث فیمزجان فهنالک یستولی الشیطان علی اولیائه
اگر باطل با حق در نیامیزد کار باطل پیش نمی رود واگر حق از باطل جدا می گشت زبان دشمنان قطع می گردید . اما قسمتی از حق و باطل را می گیرند و به هم می آمیزند و آنجاستکه شیطان بر دوستان خودچیره می گردد.
10-تفرقه و اختلاف : امیر المومنین علی (ع) بعد از حادثه تاسف بار صفین و حکمیت تحمیلی که مردم طریق هدایت را گم کرده و حبل الهی را از دست داده بودند و در سرگردانی و تحیر به سر می بردند خطاب به آنها سخنانی ایراد می فرمایند و در ان تفرقه و پراکندگی قلوب و آرای مردم را زمینه ساز فتنهمی دانند . «اِنّ الشیطان یسنی لکم طُرقُهُ و یرید اشن یحُلَّ دینکم عقده عقده ،ویعطیکم بالجماله ِالفرقهِ و باالفرقه الفتنه »
همانا شیطان راههای ضلال و گمراهی خودرا برای شما آسان جلوه می دهد تا گره های محکم دین شما را یکی پس از دیگری بگشاید و به جای وحدت و هماهنگی بر تفرقه و پراکندگی شما بیفزاید و در تفرقه و اختلاف راه فتنه هموار می شود .
11- خلل در رابطه امت و حاکمان : در منطق اسلام رابطه میان امت و حاکمان یکطرفه نیست بلکه حقوقی متقابل مطرح است که به واسطه آن طرفین بر یکدیگر حقی دارند . رعایت حقوق طرفین لازمه ثبات سیاسی و اجتماعی نظام است . حضرت علی (ع) در اینباره می فرمایند : وآنگاه که مردم حق رهبری را ادا کند و زمامدار حق مردم را بپردازد حق آن در جامعه عزت یابد و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار و سنت پیامبر پایدار گردد ..... و امیدواری و طمع دشمنان به یاس مبدل گردد . اما اگر مردم بر حکومت بشورند و غلبه کنند یا زمامدار بر رعیت ستم و تعدی روا دارد نشانه های ستم آشکار و نیرنگ بازی در دین فراوان می گردد و راه گسترده سنت پیامبر متروک ، هواپرستی فراوان ، احکام دین تعطیل و بیماری های دل فراوان می شود . بنابراین مشخص می شود که رعایت این حقوق متقابل از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است و عدم تحقق آن در بروز فتنه تاثیر گذار خواهد بود .
12 – خود بزرگ بینی : ا ز نشانه های فتنه طلبان داشتن خصلت شیطانی خود بزرگ بینی است . نتیجه این روحیه اهریمنی این است که اهل بیمان را مردمی عقب مانده ، واپسگرا و سفیه به حساب می آورند و خودرا روشنفکر خردورز و اهل دانش قلمداد می نمایند . حال آنکه برعکس خوشان مظهر سفاهت ، منبع بی خردی و تندیس واپسگرایی اند. اما از آنجا که پرده خود پسندی بر دیده باطنشان افکنده شده ، قدرت درک و فهم این واقعیت را ندارند . بی گمان این ویژگی ناپسند که همه منافقان در طول تاریخ داشته ودارند منشا بسیاری از انحرافات و موضع گیری غلط آنان بوده است . قرآن کریم اشاره به این خصلت منافقان و فتنه گران کرده و می فرماید : وَاذا قیلَ لَهُم آمنُوا کَما آمَنَ النّاسُ قالُوا اَنُومِنُ کما امَنَ الَسُّفهاءُ اَلا اَنهَّم هُمُ السُّفَهاء ولکن لا یعلَموُنَ
از این آیه استفاده می شود که چگونه دورویی حقایق را در نظر آدمی معکوس جلوه می دهد . آنان ایمان و باورهای مذهبی را که رمز سعادت و کمال است ، بی خردی و سفاهت می دانند و کفر و ناسپاسی و نفاق را نشانه روشنفکری و خردورزی می شمارند . در حالی که قضیه برعکس است . و این شیطان است که زیبایی ها را زشت و زشتی ها را برای آنان زیبا جلوه داده است .
در این بخش برآنیم تا به لطف الهی و با استفاده از آیات قرآنی نشانه های فتنه گران وکسانی که جامعه را دچار طوفان فتنه می کنند بیان کنیم . شایان ذکر است که نشانه های فتنه گران همان نشانه های منافقان نیز هست . زیرا نفاق ریشه فتنه گری است . فتنه گران همیشه لباس حق را بر باطل می پوشانندو بعد دست به فتنه گری می زنند . کسی که در جاده نفاق قدم گذاشت و از صداقت و یکرنگی فاصله گرفت ، خواه ناخواه امیال وهواهای وی اورا به وادی فتنه گری می اندازد ، چنانچه طوفان فتنه های و گردباد انحرافات در مسیر تاریخ توسط انسان های منافق ایجاد شده است . از این رو تمام ویژگی های فتنه گران را در منافقان و تمام خصلت های منافقان را در فتنه گران می توان یافت .
پس نفاق علت فتنه گری است . اساسا باطل همواره با پوششی از حق به جلو می رود . در دنیای امروز به نام حقوق بشر ،آزادی ، نشاط و هنر ، اهل باطل به اهداف شوم خودمی رسند .
